Historia 24 Pułku Ułanów (3/3) – 69/15

W połowie marca 1939 roku 24 Pułk Ułanów został zmobilizowany i przeniesiony do miejsca koncentracji, w miejscowości Boguchwała pod Rzeszowem. W połowie sierpnia pułk został przesunięty w rejon Krakowa, jako odwód armii „Kraków”. Nowe miejsce postoju w Skawinie osiągnął 15 sierpnia i pozostawał tam do chwili wybuchu wojny.
W kampanii wrześniowej pierwszy bój stoczył 1 września pod Jordanowem i Wysoką, kolejny 4 września pod Kasiną Wielką. Od 8 września walczył pod: Łańcutem, Rzeszowem, Dobrocinem oraz w rejonie Lwowa pod Zboiskami.
17 września 1939 roku, po zakończeniu walk pod Lwowem, 10 brygada dostała rozkaz szefa Sztabu Głównego, przemarszu na południe. 19 września 24 Pułk Ułanów przekroczył granicę węgierską i został internowany (23 września).
W czasie internowania na terenie Węgier żołnierze ochotniczo zgłaszali się do prac rolnych oraz wyplatania koszyków. Często zdarzały się ucieczki, bowiem wielu nie mogło przystosować się do biernego życia koszarowego.
W ramach organizowanej w roku 1940 Armii Polskiej we Francji, w miejscowości Mondragon, rozpoczęto odbudowę pułku. Jednostka została częściowo odtworzona, przywrócono jej nazwę 24 Pułk Ułanów. Po porażce Francji, pułk został ewakuowany do Szkocji. Z liczącego wówczas 910 ludzi 24 Pułku Ułanów, 54 zgłosiło chęć pozostania we Francji. Ewakuacja pozostałych odbyła się angielskim statkiem „Royal Scotsman”, który wpłynął do portu Liverpool 25 czerwca 1940 roku. Do Szkocji, w okolice Glasgow, pułk został przewieziony koleją. 29 czerwca pułk przetransportowano w nowe miejsce, do Douglas w Lanarkshire. 2 października 10 Brygada Kawalerii spontanicznie przywitała w Douglas generała Maczka. Dzień później generał przyjął dowództwo brygady, odebrał defiladę, po czym w kasynie 24 Pułku Ułanów uczestniczył w przyjęciu. 16 października pułk czekała kolejna przeprowadzka do nowego miejsca postoju, w Arbroath. Komendantem garnizonu został ppłk Jerzy Deskur, płk. dypl. Kazimierz Dworak został mianowany zastępcą dowódcy 10 Brygady Kawalerii.
Dużym wydarzeniem w Arbroath była wizyta pary królewskiej, w dniu 7 marca 1941 roku. W wizycie głowy Imperium Brytyjskiego uczestniczyła m.in. żona W. Sikorskiego z córką, Zofią Leśniowską. Po wizycie wpłynęła do garnizonu pochwała od Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, Władysława Sikorskiego: „Dziękuję dcy 24 p.uł. ppłk Deskurowi oraz jego oficerom za zorganizowanie w atmosferze serdecznej przyjęcia Pary Królewskiej w klubie oficerskim. Dcy 24 p.uł. dziękuję ponadto za znakomity wygląd szwadronu honorowego” (cyt. za S. Komornickim).
Podczas zimy i wiosny 1941 roku pułk był w stanie alarmu w związku z możliwością inwazji na Anglię. W odbywającym się tego roku święcie pułkowym, na które wybrano dzień 6 lipca (upamiętnienie daty powstania 214 Pułku Ułanów Armii Ochotniczej), Naczelnego Wodza reprezentował generał Sosnkowski. W październiku 1941 dotarła wiadomość, że 10 Brygada Kawalerii ma być przeformowana na dywizję pancerną, co zostało dobrze przyjęte przez żołnierzy. W związku z tą decyzją uruchomiono szkolenia pancerne, kontynuowane w kolejnym roku.

W kwietniu 1942 roku pułk został przeniesiony w nowe miejsce stacjonowania, do Galashiels na południu Szkocji. 25 kwietnia, w nowym miejscu postoju, odwiedził żołnierzy gen. Władysław Anders. W trakcie lipcowego święta pułku defiladę odbierał generał brygady, Stanisław Maczek. 3 września 1942 roku odbyła się uroczystość przekazania pułku majorowi Bogumiłowi Szumskiemu przez ppłk Jerzego Deskura.
Smutne było święto pułkowe w roku 1943, bowiem dzień wcześniej, 5 lipca, dotarła do żołnierzy wiadomość o katastrofie w Gibraltarze i śmierci generała Władysława Sikorskiego. 6 lipca odbył się jedynie apel poległych.
W maju 1944 roku pułk zmienił siedzibę na Bridlington. W lipcu żołnierze oczekiwali na ważną wiadomość i przygotowywali się do udziału w wojnie. Rotmistrz Stefan Komornicki przedstawia w swojej książce chronologiczny zapis włączania się pułku do działań wojennych:
– Udział 24 Pułku Ułanów w bitwie decydującej o rozgromieniu Niemców w rejonie Caen-Chambois w Normandii da się podzielić na dojazd – 27 lipca do 3 sierpnia, koncentrację w ramach dywizji – 4 do 7 sierpnia, działania wstępne 8 do 14 sierpnia i działania decydujące od 15 do 22 sierpnia 1944 r. –
Kolejnymi dowódcami pułku, po pełniącym tę funkcję od 3 września 1942 roku majorze Bogumile Szumskim, byli: mjr Jan Kański (od 6 listopada 1943 do 16 sierpnia 1944 – poległ), rtm. Władysław Rakowski (sierpień 1944, p.o. dowódcy po śmierci mjr J. Kańskiego), ppłk Romuald Dowbor (1944-1947) i mjr dypl. Tadeusz Wysocki (od marca do maja 1947).
Kazimierz Dworak, jeden z wcześniejszych dowódców pułku awansował, 1 kwietnia 1945 roku, na generała brygady.
W latach 1944-1945 pułk stoczył wiele walk na kontynencie:
· Francja: Cramesnil, Cauvicourt, La Croix, Chambois
· Belgia: Tielt, Zonderejgen
· Holandia: Terover, Breda, Moerdijk
· Niemcy: forsowanie kanału Koesten
Pułk zakończył szlak bojowy 3 maja 1945 roku, w niemieckim porcie wojennym Wilhelmshaven. Po zakończeniu działań wojennych pułk przyjął funkcję okupacyjną w brytyjskiej strefie na terenie Niemiec.
7 maja 1947 roku nastąpiło w Hanowerze uroczyste pożegnanie sztandaru i rozwiązanie pułku. W dniu 10 lipca 1947 r. ostatni dowódca 24 Pułku Ułanów, mjr dypl. Tadeusz Wysocki złożył sztandar pułku w Instytucie im. Gen. Sikorskiego w Londynie.
Po rozwiązaniu pułku w 1947 roku, powstało Koło Koleżeńskie w Londynie z zadaniem utrzymania więzi pomiędzy rozsianymi po świecie żołnierzami jednostki.
W Kraśniku działa Muzeum 24 Pułku Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego S. Żółkiewskiego. Oddział Muzeum Regionalnego otwarty został 6 lipca 1995 roku, w 75. rocznicę utworzenia pułku. Zbiory wyodrębniono z działu historycznego Muzeum Regionalnego i umieszczono w nowym budynku przy ul. J. Piłsudskiego. W trzech salach ekspozycyjnych prezentowana jest historia 24 Pułku Ułanów.

Źródło:
1. „24 PUŁK UŁANÓW”, opracował rtm. Stefan Komornicki, Londyn 1976.
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/10_Brygada_Kawalerii
3. REGIONALISTA Nr 8, Kraśnik 1997.
4. REGIONALISTA Nr 15, Kraśnik 2000.
5. http://www.24pu.org/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=32

Na zdjęciu: wizyta pary królewskiej w 24 Pułku Ułanów, Arbroath, 7.03.1941r. (źródło: „24 PUŁK UŁANÓW”, opracował rtm. Stefan Komornicki, Londyn 1976).