24 Pułk Ułanów im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego powstał z 214 Pułku Ułanów Armii Ochotniczej, powołanego do życia w okresie wojny polsko-bolszewickiej, w dniu 6 lipca 1920 roku, rozkazem Głównego Inspektora Armii Ochotniczej, gen. Józefa Hallera. 214 P.U. formował się we Lwowie i Stanisławowie. Jego organizatorem i pierwszym dowódcą był płk Tadeusz Żółkiewski – potomek Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego. Jako 214 Pułk Ułanów brał udział w walkach 1920 roku na Zamojszczyźnie, Wołyniu i środkowej Litwie.
Pod koniec grudnia 1920 roku, po zakończeniu działań wojennych, w uznaniu wartości bojowych, 214 Pułk Ułanów Armii Ochotniczej został przemianowany na 24 Pułk Ułanów i stał się częścią regularnej armii.
Po zmianie nazwy pułku, jego ubiór i barwy zostały oficjalnie zatwierdzone w Dzienniku Rozkazów M.S. Wojsk, Nr 9/22, pozycja 136. Na mocy rozkazu kurtka była typu przepisowego, proporczyki na kołnierzu białe z żółtą żyłką i biały otok na rogatywce.
Nieustalone po zakończeniu działań wojennych rozmieszczenie oddziałów powodowało, że pułk w ciągu półtora roku był kilkakrotnie przenoszony z jednego garnizonu do drugiego. Po krótkich postojach w Żółkwi, Dębicy, Staszowie, Pińczowie i Jarosławiu, w dniu 4 kwietnia 1922 roku został na stałe przeniesiony do Kraśnika.
W kwietniu 1923 roku w Warszawie uroczyście poświęcono sztandar pułkowy. Historię sztandaru poznajemy w książce „24 PUŁK UŁANÓW”, opracowanej przez rotmistrza Stefana Komornickiego, wydanej w Londynie w roku 1976.
– Ufundowany z inicjatywy płk. Tadeusza Żółkiewskiego i wachm. ochot. Józefa Lech-Pierożyńskiego i przez ochotników 214 p.uł. Armii Ochotniczej.
Wręczony przez Marszałka Piłsudskiego dnia 30 kwietnia 1923 r. w Warszawie, w asyście płk. Żółkiewskiego, wachm. ochot. Lech-Pierożyńskiego i plut. ochot. Stanisława Grabińskiego, dowódcy 24 p. uł. płk. Lang Rudolfowi, w kościele garnizonowym.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej L. 543/23 z dnia 21 kwietnia 1923 r. zezwolił na naszycie na lewej płachcie odznaki 214 p.uł.A.O.
Zatwierdzający Dz. Roz. Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr. 43/23 poz. 555. Sztandar dołączył we wrześniu 1939 r. do O.Z. 10 B. Kaw. Panc. Mot.
Przewieziony na Węgry przez ppłk. Jarosława Kaczyńskiego, dołączył do internowanego pułku.
Dnia 12 lutego 1940 r. zdeponowany w poselstwie celem przewiezienia do Francji. Dnia 25 maja 1940 r. d-ca pułku ppłk. Jerzy Deskur w asyście por. Józefa Zabielskiego przejęli sztandar w Paryżu i odtąd stale był z pułkiem.
W dniu 10 lipca 1947 r. złożony przez mjr. dypl. Tadeusza Wysockiego w Instytucie im. Gen. Sikorskiego w Londynie.- (cyt.)
Życie w koszarach 24 Pułku Ułanów oraz ich wygląd wspomina starszy wachmistrz Wawrzyniec Szmit, który w grudniu 1923 roku rozpoczął w pułku służbę wojskową:
– Budynek koszarowy szwadronu to duży barak długości blisko 80 m, wybudowany z drewnianych okrąglaków, parterowy, kryty blachą. Mieścił on w sobie cztery olbrzymie sale służące za kwatery dla wojska, jedną małą kuchnię z magazynem podręcznym, jedno oddzielne pomieszczenie, gdzie mieściła się kancelaria, jedno większe jako magazyn mundurowy i uzbrojenia i wreszcie dwa pomieszczenia na kwatery dla podoficerów. Mogło w nich kwaterować 4 do 5 podoficerów kawalerów.
Podłogę w tych pomieszczeniach stanowiła posadzka asfaltowa, ogrzewanie spełniały olbrzymie piece okrągłe powleczone na zewnątrz blachą żelazną, opalane drewnem lub węglem. Do oświetlenia używane były lampy naftowe. Stąd też jeden z żołnierzy przydzielony był do obsługi, tak jak: napełnianie lamp, oczyszczanie szkieł, zapalanie i gaszenie ich. Nie dawały one dostatecznego światła i dlatego, szczególnie na salach żołnierskich, panował półmrok.
W jednej z opisywanych sal znajdował się barłóg, składający się z podartego siennika (zdaje się z płótna utkanego z papierowych nici), wypełnionego słomą (norma 12 kg na siennik), małego woreczka wypełnionego również słomą, jako poduszka zwanego „zagłówkiem”, do tego 2 koce wykonane jakby z papieru i to wszystko ułożone na deskach – pryczach. A pod tym skrzynka właściciela barłogu, w której przechowywałem tak jak inni moi koledzy – chleb, mydło, pastę, szczotkę do czyszczenia butów, no i zapewne koperty i papier do pisania listów.-
Na święto pułkowe wybrano dzień 21 września, upamiętniający bitwę i pierwszą szarżę 214 Pułku Ułanów Armii Ochotniczej pod Stepaniem. Święto pułkowe obchodzono w Kraśniku dostojnie, podobnie jak wiele innych uroczystości, w których nie mogło zabraknąć żołnierzy z białym otokiem na rogatywce. Były to: 19 marca, w trakcie którego tradycyjnie już, hucznie, obchodzono imieniny marszałka Piłsudskiego oraz święto 3 Maja, rocznica odzyskania niepodległości i listopadowe obchody święta patrona myśliwych i jeźdźców, św. Huberta.
Po śmierci marszałka miejscem, wokół którego odbywały się w Kraśniku manifestacje ludności i żołnierzy 24 Pułku Ułanów z okazji świąt narodowych, był pomnik poświęcony Piłsudskiemu i jego bohaterskim żołnierzom. Pomnik stanął na kraśnickim rynku 11 listopada 1930 roku. Tak uczczono 10. rocznicę zwycięstwa w wojnie 1920 roku. Uroczystości poświęcenia dokonał ksiądz prałat Scipio del Campo.
Jesienią 1924 roku pułk wyszedł ze składu 10 Brygady Jazdy i razem z 2 Pułkiem Strzelców Konnych wszedł w skład nowo formowanej 17 Brygady Kawalerii (Hrubieszów), wchodzącej z kolei w skład 4 Dywizji Kawalerii (Lwów).
W pierwszym okresie pułkiem dowodzili:
– płk Tadeusz Żółkiewski, sierpień-październik 1920, organizator i pierwszy dowódca 214 P.U. A.O.;
– rtm. Adam Łada-Bieńkowski – październik 1920/luty 1921, p.o. dowódcy;
– mjr Jan Kanty Olszewski – marzec/październik 1921;
– mjr Stefan Safar – październik 1921, p.o. dowódcy
– ppłk Rudolf Lang – listopad 1921/grudzień 1928. W okresie jego dowodzenia Kraśnik stał się docelowym miejscem postoju.
– mjr Stefan Chomicz – styczeń/marzec 1929, p.o. dowódcy.
1. REGIONALISTA Nr 8, Kraśnik 1997.
2. REGIONALISTA Nr 15, Kraśnik 2000.
3. „24 PUŁK UŁANÓW”, opracował rtm. Stefan Komornicki, Londyn 1976.
KRAŚNIK DAWNIEJ i DZIŚ 